کتاب - دیوان حافظ - مجموعه اشعار
(جیبی)
دیوان حافظ
دیوان حافظ کتابی مشتمل بر همه اشعار باقی مانده از حافظ. بیشتر این شعرها به زبان فارسی است، اما اشعار ملمع (به زبان فارسی و عربی) و یک غزل تمام عربی هم در آن به چشم می خورد. مهمترین بخش این دیوان، غزلیات است. شعرهایی در دیگر قالبهای شعری مانند قطعه، قصیده، مثنوی و رباعی هم در این دیوان هست. هیچ نشانهای مبنی بر نابودی بخش عمده ای از اشعار حافظ در دست نیست و علاوه بر این، حافظ در زمان حیاتش شهرت زیادی داشته است. بنابراین زیاد نبودنِ تعداد شعرهای موجود در دیوان نشان می دهد که او شاعر پرکاری نبودهاست. شماره همه غزلهایی که به طور کلی مورد پذیرش واقع شده اند، کمتر از ۵۰۰ غزل هستند: ۴۹۵ غزل در ویرایش قزوینی و غنی، ۴۸۶ غزل در ویرایش دوم خانلری و ۴۸۴ غزل در ویرایش سایه.
دیوان حافظ، به احتمال زیاد، اولین بار پس از مرگ او، توسط محمد گلندام گردآوری شده است. البته از گزارش های گزارش نشده حاکی از آن است که حافظ دیوان خود را در ۷۷۰ ه. ق، یعنی بیش از بیست سال قبل از مرگش ویرایش کرده است. اما هیچ دستنویسی از این نسخه وجود ندارد. نسخهی خطزدهشده در ایران، اروپا و جاهای دیگر موجود است که تاریخ آنها از ربع دوم و سوم سدهٔ پانمآیین، یعنی از سی تا شصت سال پس از مرگ شاعر است و مطمئنترین آنها از ۵۰۰ شعر هستند. نسخه های بعدی دارای ۶۰۰ شعر و فراتر از آنند. در سال ۱۹۵۸ پرویز ناتل خانلری دستنویس متعلق به حدود ۸۱۳ ه.ق منتشر کرد که دربردارندهٔ ۱۵۲ شعر در شرایط متنی خوب است. نسخه های خطی اشتقاقی، ترک با شرح های فارسی، یا اردو، در طول چهار سده بعدی ادامه یافت. اشعارِ حافظ در چهار قالبِ مثنوی، قصیده، غزل و قطعه هستند. در شعر حافظ از ۲۳ وزن و ۱۰ بحر عَروضی استفاده شده است.